Verhalen

Verhalen uit de Tweede Wereldoorlog

De verhalen uit de Tweede Wereldoorlog schetsen een indringend portret van de impact op de Brabantse samenleving. Deze verhalen, vol lessen en inzichten, vormen niet alleen een rijke historische bron, maar leggen ook de verbinding met hedendaagse uitdagingen. Met 75 jaar vrijheid brachten we persoonlijke, levensveranderende verhalen. Nu met 80 jaar vrijheid bieden we nog meer perspectieven en zijn we gestart met het project: Het Andere Verhaal.

Het Andere Verhaal

Onderzoek naar de onbekende verhalen van Brabant

80 jaar bevrijding in Brabant nodigt uit tot reflectie en kan ons inspireren tot het maken van belangrijke keuzes in het heden. Het project ‘Het Andere Verhaal’ is tot stand gekomen om een breder perspectief op de Tweede Wereldoorlog in Brabant te bieden. Vanaf 2022 schrijven zo’n 50 auteurs van verschillende generaties verhalen die vertrekken vanuit een persoon, een plek, een gebeurtenis, een bron, een foto of een object. Deze verhalen vertellen samen ‘Het andere verhaal van Noord-Brabant en de Noord-Brabanders in de Tweede Wereldoorlog’. 

Zo vertelt Lucie Versteijnen nu, 85 jaar later, het verhaal van haar vader Tinus, die vlak voor de Tweede Wereldoorlog werd opgeroepen voor het Nederlandse leger. Hij werd krijgsgevangene, dook onder en leefde weer in vrijheid. Maar betekent leven in vrijheid ook dat je in vrede leeft? Wat betekent de vrijheid die haar vader verdedigde nu voor Lucie? Door deze verhalen te vertellen, krijgen we een compleet beeld over de impact van de Tweede Wereldoorlog in Brabant.

Thema’s
Belangrijke thema’s zoals de dagelijkse realiteit, Jodenvervolging, verzet en collaboratie in Noord-Brabant worden uitgelicht. Elk thema is zorgvuldig onderzocht, met een focus op diversiteit en meerdere perspectieven.

Betrokken Partijen

De realisatie van ‘Het Andere Verhaal’ is mogelijk gemaakt door de samenwerking tussen Tilburg University en Erfgoed Brabant. Er schrijven zo’n 50 auteurs van verschillende generaties mee aan ‘Het Andere Verhaal’. Dit project biedt een diepgaande verkenning van Noord-Brabant tijdens de Tweede Wereldoorlog, met nieuwe perspectieven en prikkelende vragen. Dit project heeft geleid tot publicaties die bestaande en nieuwe inzichten over de oorlogservaringen in Noord-Brabant combineren. Daarnaast hebben de studenten van Yonder voor de opleiding Content Creator een aantal verhalen vormgegeven in video. Bekijk de video’s van de studenten via deze link. 

Publicaties Het Andere Verhaal

Vrouwen in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog

Sanne Schraa, archiefmedewerker en onderzoeker bij Erfgoed ‘s-Hertogenbosch, dook in de archieven en vond daar enkele sporen van Bossche vrouwen in het verzet. 

Ignacz Klein

Ignacz Klein woont eerst in de Besterd in Tilburg, verhuist daarna naar Eindhoven, waar hij in 1925 trouwt en drie kinderen krijgt. In 1924 wordt hij voetbaltrainer bij diverse clubs in Zuidoost-Brabant, waaronder De Valk, PSV, Helmondia en Bladella.

Het oorlogsverhaal van de Afro-Amerikaanse Donival H. Brown

In de Peelregio ligt de nadruk op de gevechten tijdens de Duitse tegenaanval, maar het perspectief van Afro-Amerikaanse soldaten ontbreekt nog in de geschiedschrijving van de Slag om de Peel.

Familie Buijs: inkwartiering en bevrijding 

“In juni 1944 vierden mijn ouders hun 25-jarig huwelijk. Begin september zagen we vliegtuigen en trokken de Duitsers zich terug. We woonden met twaalf op een boerderij in Herpt en sliepen met z’n negenen in een kamer tijdens de luchtaanvallen.”

Verzet vanuit de woonwagen

De Vrijbuiters in Maarheeze voerden een overval uit in Valkenswaard en smokkelden geallieerde piloten en krijgsgevangenen. Leiders Harrie en Trien Semler coördineerden het verzetswerk vanuit hun woonwagen.

Brabantse studenten als dwangarbeiders in Duitsland

In 1943 weigerden Adri Brekelmans en Gerard Schampers de loyaliteitsverklaring te tekenen en werden tewerkgesteld in Dassel, Duitsland. Hun leven wordt gevolgd via brieven en dagboeken.

“Meneer Cohen uit Breda zit bij ons!”

Op 10 september 2023 ontmoet ik Ad Vermeulen bij de plaatsing van Stolpersteine voor de families Cohen in Breda. Ad onderzoekt het oorlogsverhaal van zijn vader, wat samenkomt met mijn onderzoek naar de roof van Joods vastgoed in Breda.

De lotgevallen van een peelwerkersgezin

De Tweede Wereldoorlog veroorzaakte veel verlies van leven, bezittingen en vrijheid. Velen werden gedwongen te werken in Duitsland, riskeerden marteling of werden gestraft voor samenwerking met de bezetter. Veel overlevenden waren psychisch getraumatiseerd en begonnen een nieuw leven na de oorlog.

Op weg met de tanks

Tijdens de bevrijding van Noord-Brabant maakten de onbekende tanks grote indruk op de bevolking. Ook de Britse tankbemanningen ervaarden verwarring, zoals blijkt uit de herinneringen van Ken Tout.

De retoriek van Zwart Front

In 1939 vierde de partij haar vijfjarig bestaan. In het tijdschrift stond: “We herdenken de kameraden die we verloren, die ons aanspoorden door te zetten. We denken aan de grijsaard die zijn kinderen aan Zwart Front toevertrouwde. Hun zegen vergezelt ons.”

Een bescheiden bankje voor grootse mensen

In de tuin van het Provinciehuis staat een monument voor twaalf Brabantse burgemeesters die weigerden zich te onderwerpen aan de Duitse bezetter. Elf werden geëxecuteerd of gedeporteerd, slechts één overleefde.

Wachtkamer voor deportatie?

In de jaren dertig was er hoge werkloosheid in Nederland, met 600.000 werklozen. De steun was te laag, maar werkverschaffing bood de mogelijkheid om bij te verdienen. Dit zware werk was verplicht: weigerde je, dan verloor je de uitkering en kreeg je alleen armenzorg.

Tussen universele oercultuur en Brabantse volksfantasie 

In zijn boek over volkskunst uit 1941 beschrijft Hendrik Wiegersma volkskunst als een uiting van ‘de oer-cultuur’, waarbij ‘oer’ verwijst naar een vage, oeroude oorsprong van de menselijke cultuur. Het begrip komt voort uit de onmogelijkheid van exacte datering en de zoektocht naar een tijdloze essentie van cultuur.

De MASt

In de Loonse en Drunense Duinen lag tijdens de Tweede Wereldoorlog het munitiedepot MASt, dicht bij Fliegerhorst Gilze-Rijen. Recent gevonden foto’s van het verzet geven nu inzicht in de munitieopslag.

Vervolging van homoseksueel gedrag in Noord-Brabant tijdens de bezetting

Tijdens de Duitse bezetting werd in Nederland Verordening 81/1940 afgekondigd. Dit verbood alle seksuele gedrag tussen mannen onderling. Wat gebeurde er met homoseksuele mannen in Noord-Brabant die tijdens de bezetting met justitie in aanraking kwamen?

Inwoners van Nieuwkuijk vinden onderdak in abdij Mariënkroon, 1944

Van 24 oktober tot 5 november 1944 werd de oostelijke Langstraat zwaar getroffen door het oorlogsgeweld, en zochten 1.700 inwoners, waaronder uit Nieuwkuijk, onderdak in abdij Mariënkroon. Vandaag vangt de abdij vluchtelingen uit Syrië en Oekraïne op.

Terugtocht uit Nazi-Duitsland

Vijf jaar geleden kreeg de schrijver van dit artikel een schriftje van een bevriend historicus, Jan de Vries. Het boekje, ondertekend door Hans Vermeer op 26 november 1945, bevat 26 met potlood beschreven velletjes waarin de zeventienjarige Pieter Janssen en de achttienjarige Kees van Dijk hun terugreis uit Duitsland tussen maart en juni 1945 beschrijven.

Roosje Glaser, dansen voor je leven

De Joodse Roosje Glaser heeft in 1941 een succesvolle dansschool. Nadat het haar door de Kultuurkamer verboden wordt, zet Roosje haar danslessen op zolder voort. Totdat op een kwade dag in 1942 een politieagent voor de deur staat om haar te arresteren. Lees haar verhaal.

Mobilisatie in Aarle-Rixtel in 1939

In september 1939 fotografeerde Johan Prinsen soldaten die waren ingekwartierd in Aarle-Rixtel, waaronder een soldaat die chocolademelk drinkt. Na het uitbreken van de oorlog begon Prinsen de gevolgen in zijn dorp vast te leggen, waarbij hij onbelichte fotorolletjes bewaarde tot de bevrijding in 1944. Lees meer over dit verhaal.

De zaak-Berlicum

Op 7 september 1944, tijdens een poging gevangenen in kamp Vught te helpen, worden vier verzetsleden van de Knokploegen na een incident in Berlicum opgepakt en de volgende dag geëxecuteerd in Vught. Het blijft onduidelijk wie hen heeft verraden.

Bertha en de achttien doden

Bertha Zilverberg, verzorgster in het rusthuis aan de Monsterstraat in Oss, wordt op 4 augustus 1943 verraden en samen met achttien anderen gearresteerd en gedeporteerd. Van de groep overleeft alleen Bertha de verschrikkingen van de oorlog. Lees meer over haar verhaal.

Waarom de Noord-Brabantse wollenstoffenindustrie uniformen en dekens produceerde voor het naziregime

Stel je bent eigenaar van een wollenstoffenfabriek in Noord-Brabant en plots breekt de Tweede Wereldoorlog uit. De Duitsers krijgen het voor het zeggen in ons land. Vaar je je eigen koers of ga je mee in de plannen van de bezetter? Lees hoe de Tilburgse eigenaren hier mee om gingen.

Boerenzoon en militair in oorlogstijd: Tinus Muskens

Op 14 juni 1940 ging het praatje snel door het dorp: Tinus Muskens was teruggekeerd uit Duitse krijgsgevangenschap, heelhuids, maar sterk vermagerd. In vijf weken tijd had hij veel meegemaakt. Hij had angstige momenten beleefd. Lees het artikel en volg het verhaal van Tinus.

De langste bailey-pontonbrug uit de Tweede Wereldoorlog

Op 12 februari 1945 bevrijdden de Geallieerden het Noord-Limburgse stadje Gennep. De inname van Gennep was essentieel om via het Duitse Goch te kunnen doorstoten naar het hart van het Duitse Rijk.

Vluchten uit Roosendaal, mei 1940

Op 11 mei 1940 barstte het oorlogsgeweld los in Roosendaal en er vielen die dag al op verschillende plekken Duitse bommen. Met tientallen burgerdoden als gevolg. Kapelaan J. Siebelink beschreef het helse tafereel: “Als Bengaalsch vuurwerk tallooze brandende bommen op straat. (…) Hoog laaiden de vlammen in de duisternis op. Jammerend verlieten mensen hun huizen. De grote uittocht was begonnen.”

Verhalen 75 jaar vrijheid

Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben gebeurtenissen het leven van velen ingrijpend veranderd. De oorlog kent een veelheid aan verhalen: groot of klein, over mobilisatie, verzet, collaboratie of bevrijding. Voor het herdenken en vieren van 75 jaar vrijheid in 2019-2020, bracht Brabant Herinnert 75 persoonlijke oorlogsverhalen in kaart. Verhalen waarin een levensveranderende gebeurtenis, keerpunt of dilemma centraal staat. Samen geven ze een goed beeld van de impact van de Tweede Wereldoorlog op de samenleving.

Lees de 75 persoonlijke levensveranderende oorlogsverhalen

De persoonlijke verhalen, afkomstig uit elke Brabantse gemeente, schetsen een beeld dat verder gaat dan de bekende historische feiten. Ze bieden een inkijk in de moeilijke keuzes van die tijd, de willekeur van het lot en de complexiteit van menselijke besluitvorming. Deze verhalen benadrukken dat de Tweede Wereldoorlog niet enkel in zwart-wit te zien is, maar een spectrum van ervaringen en emoties omvat.

Boek: Brabant: Brug naar vrijheid

De 75 levensveranderende oorlogsverhalen zijn samengebracht in het boek: Brabant: Brug naar Vrijheid waar zij een blijvende herinnering vormen aan deze belangrijke periode in onze geschiedenis. De verhalen in het boek zijn aangevuld met historische kaders en verschillende essay’s die het tijdsframe en bijzondere gebeurtenissen duiden.

Minidocumentaires

Naast het samenbrengen van deze verhalen in een boek werd er in samenwerking met Omroep Brabant van ieder verhaal een minidocumentaire ontwikkelt die te bekijken zijn op ons YouTubekanaal.

Ontdek de mini documentaires: